Zastosowanie warunkowego umorzenia postępowania wobec sprawcy czynu zabronionego możliwe jest dla sprawcy, który popełnił czyn zagrożony karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą lat 5. Sprawca czynu zabronionego jest zobowiązany do naprawienia szkody (w całości lub w części), a w miarę możliwości także do finansowej rekompensaty – zapłaty zasądzonego zadośćuczynienia za doznaną krzywdę. Ponadto sąd może fakultatywnie nałożyć na sprawcę przestępstwa inne obowiązki wskazane w ustawie, np. obowiązek informowania sądu lub kuratora o przebiegu okresu próby lub obowiązek przeproszenia pokrzywdzonego.
Warunkowe umorzenie jest środkiem probacyjnym, a zatem wiąże się z poddaniem sprawcy przestępstwa próbie. Próba ta może trwać przez okres od roku do 3 lat i rozpoczyna swój bieg od uprawomocnienia się orzeczenia o umorzeniu postępowania. Sąd może nałożyć na sprawce obowiązki lub orzec świadczenie pieniężne lub nawiązkę oraz zakaz prowadzenia pojazdów do lat dwóch. Do najczęściej nakładanych obowiązków należą: wywiązywanie się z obowiązków alimentacyjnych, powstrzymanie się od nadużywania alkoholu lub innego środka odurzającego, poddanie się leczeniu bądź terapii, opuszczenie lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym lub powstrzymywanie się od kontaktowania z określonymi osobami czy zbliżania do pokrzywdzonego. Okres próby to czas, w którym sprawca czynu poddany jest nadzorowi ze strony instytucji społecznych lub organów państwowych i szansa, by uzyskać w przyszłości wypis z Krajowego Rejestru Karnego potwierdzający niekaralności. To zaświadczenie może przydać się w wielu przypadkach np. podczas rekrutacji do pracy lub przy startowaniu w wyborach na wójta w swojej rodzinnej gminie. Najważniejsze w okresie próby jest nienaganny tryb życia, podjęcie pracy, zerwanie z nałogami lub gorszącym środowiskiem, wywiązywanie się z nałożonych sądownie obowiązków. Nadzór organizacji społecznej lub meldowanie się w jednostce Policji nie jest na tyle uciążliwe, by w jakiś sposób dysharmonizować życie rodzinne czy społeczne osoby zobowiązanej.
W zależności od zachowania sprawcy w okresie próby istnieje obowiązek obligatoryjnego albo fakultatywnego podjęcia postępowania. Sąd podejmuje postępowanie karne, wtedy gdy sprawca w okresie próby popełnił przestępstwo umyślne, za które został prawomocnie skazany. Jeżeli natomiast sprawca w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, np. popełnił inne przestępstwo, uchyla się od dozoru lub wykonania nałożonego na niego obowiązku to sąd może podjąć postępowanie.